Artikel van Kristof Clerix, redacteur bij Knack.

De afkoopwet blijft een black box: 9 op de 10 verruimde minnelijke schikkingen zijn in België nooit publiek gemaakt. Dat blijkt uit een onderzoek van Knack, De Tijd en Le Soir. Brussels procureur-generaal Johan Delmulle is alvast niet tegen méér transparantie gekant: ‘Het zou misschien wel de verruimde minnelijke schikkingen demystificeren als in de maatschappelijk gevoelige zaken de bedragen wél worden vrijgeven.’

Sinds 2011 kunnen verdachten in België hun strafvervolging afkopen met een verruimde minnelijke schikking. Het afgelopen decennium hebben 1530 verdachten dat gedaan, goed voor een totaalbedrag van 1,085 miljard euro. Maar hoe komen minnelijke schikkingen precies tot stand? Hoe worden de afkoopsommen berekend? Is de afkoopwet geen vorm van klassenjustitie? En moet het niet allemaal wat transparanter?

Knack sprak met twee advocaten die praktijkervaring hebben met de afkoopwet: Dave Van Moppes, medeoprichter van Tuerlinckx Tax Lawyers, en Hans Van de Wal van advocatenkantoor Elegis. Onze collega’s van De Tijd klopten aan bij Brussels procureur-generaal Johan Delmulle en bij Philippe Van Linthout, medevoorzitter van de Vereniging van Onderzoeksrechters.

Hoe komt zo’n verruimde minnelijke schikking tot stand?

Dave Van Moppes: In de wet staat dat het Openbaar Ministerie het voorstel doet tot minnelijke schikking. En in theorie is dat ook zo: op het moment dat de minnelijke schikking wordt gedaan, gaat dat uit van het OM. Maar in de praktijk is er een heel voortraject. Het initiatief daarvoor wordt in 99% van de gevallen genomen door de verdachte.

Ik vertel de cliënt welke straf hij theoretisch riskeert, en dat strafzaken in ons land zeer lang kunnen aanslepen. Ik leg uit wat het kan kosten aan erelonen, en aan uren slaap. Dan vraag ik de cliënt: ‘In welke mate ben je bereid om te erkennen?’

Hans Van de Wal: Mijn ervaring is dat wij meestal het initiatief nemen, als raadsman van een verdachte. Vaak komt die vraag van de cliënt zelf. Dat zijn vaak buitenlandse cliënten, die dat in het buitenland gewoon zijn. Ze vragen: ‘Kan het niet op een andere manier geregeld worden?’ Omdat ze heel de onzekerheid van een proces uit de weg willen op de korte termijn. Onze processen kunnen zeker al eens lang duren. Zij willen zo snel mogelijk zekerheid over hun toekomst. Daarom nemen wij dan het initiatief om het OM te contacteren. Vaak wordt dat positief ontvangen. Er wordt altijd minstens een gesprek georganiseerd.

Van Moppes: Wij, advocaten, maken een afspraak met de procureur. We gaan eens praten, de temperatuur voelen. Op dat moment hebben we soms wel al kunnen inzage nemen in een dossier, maar heel vaak nog niet. En wij gaan dan al eens polsen of de tijd al rijp is om er überhaupt over te praten. Dat is altijd een open gesprek. Het gebeurt in vertrouwen. Wat tijdens zo’n gezegd wordt, wordt niet genoteerd of opgenomen. Je kan er open en vrij spreken. De procureur zal zich ook niet inhouden om te zeggen ‘Ik zie dat anders’. Je hebt een discussie

Verlopen die gesprekken vlot?

Van de Wal: In het begin waren de procureurs soms onwennig – omdat zij het ook niet kenden. Het waren rare gesprekken toen. Maar het begint vlotter en vlotter te gaan. En je voelt onmiddellijk of er mogelijkheid toe bestaat of niet. Het is een afweging van belangen en kansen: kies je voor tien vogels in de lucht of voor één in de hand?

Van Moppes: Iedere procureur heeft zijn eigen stijl. Je hebt procureurs die veel ruimte gaan geven om uw mening te geven. En je hebt er ook die zeggen: “Dit is waar ik naartoe wil, en mijn manoeuvreerruimte is zeer beperkt.” Daar zitten verschillen in. Als advocaat moet je een beetje een kameleon kunnen zijn om je aan te passen aan de situatie.

Je ziet wel dat er arrondissementen zijn die er meer ervaring mee hebben. In Antwerpen en Gent hebben ze er veel meer ervaring mee dan in pakweg Leuven. Je merkt dat aan de mate waarin de parketmagistraat vertrouwd is met de procedure, met het voeren van dat soort onderhandelingen.

Hoe wordt precies het afkoopbedrag bepaald?

Van Moppes: In de onderhandelingen over sanctionering kijkt men onder meer naar de ernst van de feiten, maar ook naar de persoonlijkheid van de verdachte en eventuele strafrechtelijke voorgaanden.

Van de Wal: Er zijn schikkingen die relatief goedkoop lijken. Als je aan de burger zegt dat een partij zijn vervolging kon afkopen voor pakweg 5000 euro, dan zegt die ‘Dat is peanuts’. Maar vergeet niet dat er ook geld betaald is aan de fiscus. Bovendien zou het resultaat van een strafproces tot het einde van de rit wel eens het faillissement van een bedrijf kunnen betekenen. Het OM gaat dan vooral inzetten op: ‘Als de fiscus kan recupereren, is dat ook gunstig. En dan moet de schikking niet zo duur zijn, want uiteindelijk komt het in dezelfde schatkist’.

Delmulle: Het bedrag wordt dossier per dossier bepaald. De wettelijke voorwaarden moeten vervuld zijn. Zo moet het nadeel vergoed zijn. Maar verder zijn er geen echte parameters om het bedrag te bepalen. Dat is veelal een kwestie van aanvoelen. Je moet met allerlei zaken rekening houden, zoals de feiten, de benadeelden en de houding, het strafrechtelijk verleden en persoonlijkheid van de dader.

Een kwestie van aanvoelen?

Delmulle: De grootste bedragen en meest complexe dossiers waarvoor minnelijke schikkingen worden gesloten zijn, ecofinfisc-dossiers (economisch-financiële-fiscale, nvdr) Die springen daarom het meest in het oog, maar het kan voor allerlei dossiers worden gebruikt. Ongeveer één keer per maand komt er zo’n voorstel voor een minnelijke schikking hier binnen. Het wordt dus niet misbruikt.

De politie wordt vaak ook betrokken bij de totstandkoming van de minnelijke schikking. Want zij hebben toch capaciteit vrijgemaakt voor het onderzoek en het is niet de bedoeling dat ze achteraf het gevoel hebben dat iemand is weggekomen met zo’n schikking. Wij gaan dus echt niet over één nacht ijs.

Van de Wal: Meestal liggen de bedragen die ik met mijn cliënt bespreek geen 20-30 procent verwijderd van de bedragen die het OM of fiscus in een eerste ronde op tafel leggen. Je hebt sowieso een wettelijke vork: een schikking kan niet onder het wettelijk minimum en niet boven het wettelijk maximum gaan. Dat is soms een range van 5000 euro tot anderhalf miljoen euro. Daar zit natuurlijk heel veel tussen. Het gaat om de inschatting van risico’s. Oneerbiedig kun je het vergelijken met onderhandelen over een paar schoenen: vijf euro meer, vijf euro minder. Maar dat is het niet echt. Het is inschatten hoe sterk je staat. Ben je rotsvast overtuigd dat je de zaak kunt winnen? Dan ga je ook geen dure schikking aanvaarden. Dan waag je het erop en stap je naar de rechtbank. Rechters kunnen soms ook heel mild zijn in de bestraffing.

Zijn de onderhandelingen geen koehandel?

Van Moppes: Dat vind ik niet. Omdat er toch een aantal principes worden gehanteerd die richtinggevend zijn om tot een minnelijke schikking te komen, en die ook vrij consequent worden toegepast. Bijvoorbeeld in de repatriëringsdossiers (repatriëring van zwart geld uit het buitenland, nvdr) weet men dat iemand die fiscaal heeft geregulariseerd over zijn kapitaal 40 procent heeft betaald. Je moet niet denken dat je een minnelijke schikking gaat krijgen die lager is dan 40 procent. Dat zou oneerlijk zijn tegenover die mensen die spontaan fiscaal geregulariseerd hebben. Er zijn dus wel degelijk een aantal objectieve handvaten. Een ander voorbeeld zijn de maximumstraffen die de wet voorziet. Omgekeerd heb je ook specifieke verzachtende omstandigheden. Bijvoorbeeld: het dossier sleept al tien jaar aan. Er is een aspect van redelijke termijn die meespeelt, of van een dreigende verjaring die een risico inhoudt. Er kunnen dus zaken in de weegschaal worden gelegd, die een impact kunnen hebben op dat eindbedrag.