In 2014 vernietigde het het Grondwettelijk Hof de Una Via-wet, die de administratieve en strafrechtelijke fiscale procedure regelde. Het kabinet van minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) wil de impasse beëindigen.

Het kabinet van minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) wil de gedeeltelijk vernietigde Una Via-wet depanneren. Die wet regelt de fiscale onderzoekende overgang van een administratieve naar een strafrechtelijke fase (van fiscus naar strafgerecht). De oplossing zou erin bestaan ook fiscale misdrijven te onderwerpen aan artikel 65 van het strafwetboek, dat de straf regelt voor misdrijven als een ervan al eerder werd gesanctioneerd. Dat zou een verregaande hervorming zijn.

Eerst beboeten, dan bestraffen

Voor de Una Via-wet besliste de fiscus over boetes en belastingverhogingen, en kon het strafgerecht zich in een latere fase nog uitspreken over nieuwe boetes, gevangenisstraffen en verbeurdverklaringen. Daaraan kwam een einde aan met het zogenoemde 'Zolotukhin-arrest' van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van 10 februari 2009.

De feiten: een dronken Russische militair werd betrapt toen hij zijn vriendin in een militair kwartier wilde binnensmokkelen. Hij kreeg onmiddellijk enkele dagen cachot en werd later voor dezelfde feiten nog eens strafrechtelijk vervolgd. De man wierp voor het Hof op dat dit inging tegen het principe dat men voor dezelfde inbreuk geen twee keer kan gestraft worden ('non bis in idem').

Voor Belgische fiscale strafzaken had dat als gevolg dat een strafrechter zich voortaan niet meer over een inbreuk mocht buigen als de betrokken belastingplichtige daarvoor al eerder door de fiscus was gesanctioneerd. Om dat te verhelpen werd in 2012 de Una Via-wet gestemd. Vanaf 2013 moesten de fiscus en het parket samen beslissen wie van hen het dossier van een sjoemelende belastingplichtige zou behandelen. Bovendien werden de strafrechtelijke boetes verhoogd.

Het Grondwettelijk Hof keerde zich in 2014 echter tegen een onderdeel van de wet. Het gebeurde weleens dat de fiscale administratie in een dossier een boete had gegeven, maar dat achteraf bleek dat de belastingplichtige veel zwaardere feiten had gepleegd dan oorspronkelijk vastgesteld (naast niet betalen van belastingen bleek bijvoorbeeld de actieve deelname aan een btw-carroussel). In dat geval werd het dossier overgemaakt aan het parket. De eerder opgelegde administratieve boetes werden dan geschorst tot de beslissing van het strafgerecht. Besliste het gerecht tot een buitenvervolgingstelling of een seponering, dan werd de opgeschorte administratieve sanctie toch nog gereactiveerd.

Het is het een of het andere, besliste het Hof. Het laten voortbestaan van een administratieve sanctie in een soort virtuele vorm is in strijd met het una-viabeginsel. Met als gevolg dat de wet zijn efficiëntie verloor, en de politiek een alternatief moest uitwerken.

Eenheid van opzet

"In België kan de boete in fiscale geschillen oplopen tot 200 procent van de betwiste som"

Dat is nu dus in de maak met de uitbreiding van artikel 65 van het Strafwetboek naar fiscale zaken. Dat regelt de straf als iemand al eerder werd veroordeeld, maar later betrokken is in een veel zwaarder misdrijf. Zo kan een inbreker een kleine straf krijgen, maar blijkt hij achteraf lid van een bende. In dat geval kan de tweede rechter bij het toekennen van de sanctie rekening houden met de eerdere beslissing van zijn collega en een grotere straf uitspreken. Er is dan sprake van 'eenheid van opzet'.

In fiscale dossiers zou het ertoe leiden dat een strafrechter bij het toekennen van een boete de eerdere administratieve boete in mindering zou brengen. Van Overtveldt zou in vergevorderde gesprekken zijn met het gerecht en de fiscus om een wetsontwerp op papier te zetten. Zijn woordvoerder wil geen commentaar leveren, maar wijst er op dat verschillende pistes worden bewandeld.

Jan Tuerlinckx, van het fiscale kantoor Tuerlinckx Advocaten, vindt dat het besproken voorstel niet ver genoeg gaat. "In België kan de boete in fiscale geschillen oplopen tot 200 procent van de betwiste som. Ook heeft de fiscus een uitvoerende titel om beslag te laten leggen bij de belastingplichtige. Europese rechtspraak wijst erop dat een administratieve boete echt wel een straf kan zijn, waarop geen tweede correctionele bestraffing mag volgen. Meer nog: bij een vrijspraak voor de rechter, moet de sanctie door de fiscus wegvallen."

Tuerlinckx schuift een oplossing naar voren, die eerder door de Gentse advocaat-generaal in Trends werd verdedigd: kopieer de strafrechtelijke procedures van de arbeidsgerechten. "De arbeidsauditeur en de RSZ beslissen in een heel vroeg stadium of een dossier administratief, dan wel strafrechtelijk wordt behandeld", aldus Tuerlinckx. "Laat ook de fiscus en het gerecht vrij snel beslissen wie de zaak behandelt. Alle betwistingen over het non-bis-in-idembeginsel zijn dan van de baan."

De piste om in fiscale zaken de procedure te spiegelen aan het sociaal strafrecht vindt meer voorstanders onder experts. "De implementatie zou echter vrij lang duren, want vrij complex", aldus een betrokkene. "Dus vallen we terug op de second best solution: de uitbreiding van artikel 65 van het strafwetboek."