Stel, je wordt als accountant geconfronteerd met een aandeelhoudersconflict binnen een kmo? Waarmee moet je dan rekening houden? Wie heeft welke rechten? Wat kan je doen om te voorkomen dat de crisis escaleert?

Fiscale advocaten Pieter Willems en Merten Boyen hebben de belangrijkste juridische aspecten samengevat als voorbereiding voor een On Demand-webinar voor Securex.

Controlerecht 

Grootste probleem bij een geschil in een kmo? Het gebrek aan informatie. Zeker wanneer het  conflict speelt tussen een meerderheidsaandeelhouder, die over meer info beschikt, en een minderheidsaanhouder, die minder goed op de hoogte is. De bestuurders van de vennootschap  hebben het meest volledige zicht op het reilen en zeilen binnen de onderneming. Wie het bestuur van een vennootschap controleert, houdt ook controle over de informatie. Deze asymmetrische verhoudingen kunnen leiden tot bewijsmoeilijkheden.

Belangrijk om weten: elke aandeelhouder in een vennootschap waar geen commissaris benoemd is, heeft het recht om de boeken te onderzoeken. Eventueel kan deze zich laten bijstaan door een externe accountant.

Let op: dit recht heeft zijn beperkingen. Het geldt alleen voor het lopende boekjaar en het voorgaande boekjaar waarvoor nog geen goedgekeurde jaarrekening is ingediend. Ook al mag de aandeelhouder de boekhouding inkijken, is het niet toegestaan om zomaar kopieën van documenten te eisen. Deze kunnen immers gevoelige bedrijfsinformatie en -communicatie bevatten. 

Deskundigenonderzoek 

Een andere, verregaandere mogelijkheid is het deskundigenonderzoek. Een aandeelhouder eist dan formeel een onderzoek naar de boekhouding door een aangestelde deskundige. Deze deskundige waakt mee over de onafhankelijkheid van het onderzoek, wat van pas komt bij een vertrouwenscrisis tussen de aandeelhouders.

Dit vereist meer bewijs en formele juridische stappen, zoals het indienen van een verzoek bij de voorzitter van de ondernemingsrechtbank. De aandeelhouder moet hiervoor minstens tien procent van de aandelen vertegenwoordigen. Dit proces vereist sterke aanwijzingen dat er iets mis is in het bedrijf, zoals het niet naleven van het vennootschapsbelang door de bestuurders of een bedreiging van de continuïteit van de onderneming.

De aanstelling van een voorlopig bewindvoerder

Een andere manier om het conflict te stabiliseren of de onderhandelingen terug op de rails te brengen, is de aanstelling van een voorlopige bewindvoerder. Hoe ingrijpend de rol van de bewindvoerder is, hangt af van de situatie. Zo kan een voorlopig bewindvoerder, bij ernstige problemen - bijvoorbeeld een dreigend faillissement - tijdelijk de volledige controle over de vennootschap krijgen. 

Een vergelijkbare, maar minder ingrijpende maatregel is de aanstelling van een bestuurder of lasthebber ad hoc. Deze handelt namens de vennootschap wanneer het bestuur dat niet kan of wil doen en voert specifieke taken uit, zoals het bijeenroepen van een algemene vergadering. Tot zover de preventieve mogelijkheden.

Vernietiging van besluiten 

Besluiten van bestuursorganen en aandeelhouders kunnen ook worden vernietigd. Let op: de verjaringstermijn is strikt. Het gaat hier over zes maanden na het nemen van het besluit. Uitzondering: deze termijn kan worden verlengd als benadeelde partijen niet op tijd op de hoogte worden gebracht. 

Hoe dan ook: snel handelen is de boodschap. Vooral omdat de loutere aanwezigheid op de algemene vergadering als kennisgeving wordt beschouwd. Gronden voor vernietiging zijn onder meer onregelmatigheden bij de totstandkoming van het besluit; zoals het niet correct oproepen van alle aandeelhouders. Het bewijs van invloed op de stemming of bedrieglijk opzet is ook relevant, hoewel dit vaak moeilijk aan te tonen is. Wat onder meer nog kan dienen als grond voor vernietiging: rechtsmisbruik of de uitoefening van opgeschorte stemrechten, zoals bij overlijden van aandeelhouders, of niet-volgestorte aandelen. 

Uitsluiting en uittreding 

Wenst een aandeelhouder zich terug te trekken uit een onhoudbare situatie binnen de vennootschap en heeft deze hier een gegronde reden voor? Dan geldt de uitsluitings- en uittredingsprocedure als juridisch mechanisme. Ook deze procedure kent verschillende variaties en gradaties, afhankelijk van de ernst van het aandeelhoudersconflict. 

Tip: bij het afsluiten van een aandeelhoudersovereenkomst neem je best ook regelingen op voor het geval er conflicten ontstaan en een aandeelhouder moet worden uitgesloten of moet uittreden. Ook andere aandachtspunten komen in het webinar aan bod. Bijvoorbeeld: hoe zit het met de statutaire regelingen, de gerechtelijke procedure, de prijsbepaling van de aandelen? 

De bestuurdersaansprakelijkheid en de minderheidsvordering 

Stel dat een bestuurder de verplichtingen niet nakomt, dan kan deze aansprakelijk worden gesteld voor eventuele schade die daaruit voortvloeit. Ook minderheidsaandeelhouders, met minstens tien procent van de aandelen, kunnen dan actie ondernemen. Belangrijk is dat de verkregen schadevergoeding terugkeert naar de vennootschap zelf. 

De ontbinding van de vennootschap 

Laatste redmiddel bij ernstige conflicten: de ontbinding van de vennootschap. Er zijn diverse manieren. Een vrijwillige ontbinding gebeurt door een besluit van de buitengewone algemene vergadering, waarbij 75 procent van de aandeelhouders instemt.

Daarnaast kan een vennootschap van rechtswege ontbonden worden, bijvoorbeeld bij het overlijden van een vennoot. Ook kan gerechtelijke ontbinding plaatsvinden bij het niet neerleggen van de jaarrekening.

Belangrijk om te onthouden? De ontbinding heeft fiscale gevolgen, waardoor het vermogen van de vennootschap sterk wordt aangetast. 

Het vennootschapsgeschil als zakelijke overweging voor een belastingneutrale herstructurering 

Ten slotte zoomen we dieper in op de functie van het vennootschapsgeschil als zakelijke overweging voor een fiscaal neutrale herstructurering. De aanwezigheid van een vennootschapsgeschil kan immers als bewijsmiddel dienen om de afwezigheid van fiscale motieven te staven. Op die manier kunnen herstructureringen op een neutrale manier plaatsvinden. Het is belangrijk om een grondig dossier en eventueel een gerechtelijke overeenkomst te hebben om deze fiscale voordelen te kunnen benutten.

Ben je als accountant betrokken bij een aandeelhoudersconflict en geraak je niet wijs uit de geschillenprocedure? Dan geeft het On Demand Webinar – ‘Aandeelhoudersconflicten bij kmo’s’ raad. Neem zeker een kijkje op Securex pagina en download  het on-demand webinar: Wat bij aandeelhoudersconflicten? | Securex